ದಾಸ್ಯದಿಂದ ಬಿಡಿಸಲು ಬಲಿದಾನ ಮಾಡಿದ ರಾಣಿ

ತನ್ನಿಮಿತ್ತ

ಮುರುಗೇಶ್ ಆರ್‌.ನಿರಾಣಿ, ಗಣಿ ಮತ್ತು ಭೂವಿಜ್ಞಾನ ಸಚಿವರು

ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಜಗತ್ತಿನ ಅನೇಕ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ತೆಕ್ಕೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತ್ತು. ಆದರೆ ಬ್ರಿಟಿಷರು ಸೋತಿದ್ದು ಮಾತ್ರ ಭಾರತದ ಕಿತ್ತೂರು ಸಂಸ್ಥಾನದ ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜಿ ಅಂಗಳದಲ್ಲಿ ಎಂಬುದು ಕಿತ್ತೂರು ನಾಡಿನವರಾದ ನಮಗೆಲ್ಲ ಹೆಮ್ಮೆಯ ಸಂಗತಿ. 1585ರಿಂದ 1824ರವರೆಗೆ 12 ರಾಜರ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಸಂದಿಗ್ಧತೆಯ ನಂತರ ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜೀಯ ಧೀರ ನಾಯಕತ್ವದಲ್ಲಿ ಕಿತ್ತೂರು ಸಂಸ್ಥಾನವು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಅಜರಾಮರ ವಾಗಿ ಉಳಿಸಿತು.

ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಜಗತ್ತಿನ ಅನೇಕ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ತೆಕ್ಕೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತ್ತು. ಆದರೆ ಬ್ರಿಟಿಷರು ಸೋತಿದ್ದು ಮಾತ್ರ ಭಾರತದ ಕಿತ್ತೂರು ಸಂಸ್ಥಾನದ ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜಿ ಅಂಗಳದಲ್ಲಿ ಎಂಬುದು ಕಿತ್ತೂರು ನಾಡಿನವರಾದ ನಮಗೆಲ್ಲ ಹೆಮ್ಮೆಯ ಸಂಗತಿ.

ಕಿತ್ತೂರು ಸಂಸ್ಥಾನದ ಹಿನ್ನೆಲೆ: 1585ರಿಂದ 1824ರವರೆಗೆ 12 ರಾಜರ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಸಂದಿಗ್ಧತೆಯ ನಂತರ ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜೀಯ ಧೀರ ನಾಯಕತ್ವದಲ್ಲಿ ಕಿತ್ತೂರು ಸಂಸ್ಥಾನವು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಅಜರಾಮರವಾಗಿ ಉಳಿಸಿತು. ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾ ಇವತ್ತಿನ ಬೆಳಗಾವಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕಾಕತಿಯ (ಸಾಂಗ್ಲಿ ಸಂಸ್ಥಾನ) ದೂಳಪ್ಪಗೌಡ ದೇಸಾಯಿಯವರ ಮಗಳಾಗಿ ಜನ್ಮ ತಾಳಿದಳು. ನಂತರ ಕಿತ್ತೂರಿನ ದೊರೆ ಮಲ್ಲಸರ್ಜ ದೇಸಾಯಿಯ ಕೈ ಹಿಡಿದು ಕಿತ್ತೂರಿನ ಸಂಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ರಾಜಕಳೆ ತಂದುಕೊಟ್ಟಳು.

1816ರಲ್ಲಿ ದೊರೆ ಮಲ್ಲಸರ್ಜ ದೇಸಾಯಿ ನಿಧನದ ನಂತರ ಸಂಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಯಾರನ್ನು ಪಟ್ಟಕ್ಕೆ ತರಬೇಕು ಎಂಬ ಸಂದಿಗ್ದತೆ ಏರ್ಪಟ್ಟಿತು.

ಭೈರವಿ ಕಂಕಣ: ಮಲ್ಲಸರ್ಜ ದೇಸಾಯಿಯ ನಿಧನ ನಂತರ ರಾಣಿ ರುದ್ರಮ್ಮಳ ಮಗ ಶಿವಲಿಂಗರುದ್ರ ಸರ್ಜ ಮತ್ತು ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜೀಯ ಮಗ ಶಿವಬಸವರಾಜ ಅರಸ ಪಟ್ಟಕ್ಕೆ ಅರ್ಹರಿದ್ದರು. ಆಗ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜೀ ತನ್ನ ಮಗನಾದ ಶಿವಬಸವರಾಜನಿಗೆ
ಭೈರವಿ ಕಂಕಣ ಕಟ್ಟಿ (ಭೈರ ಕಂಕಣ ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡವರು ರಾಜರಾಗುವಂತಿಲ್ಲ) ರಾಜ ಪದವಿಯಿಂದ ದೂರವಿಟ್ಟು ತನ್ನ ಅಕ್ಕ ರಾಣಿ ರುದ್ರಮ್ಮಳ ಮಗ ಶಿವಲಿಂಗರುದ್ರಸರ್ಜನಿಗೆ ಪಟ್ಟ ಕಟ್ಟಿದಳು.

ಚನ್ನಮ್ಮಾಜೀಯ ಮಗ ಶಿವಲಿಂಗರುದ್ರಸರ್ಜನ ಅಂಗರಕ್ಷಕನಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಾ 1818ರ ಮೂರನೇ ಆಂಗ್ಲೋ – ಮರಾಠ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ವೀರಮರಣ ಹೊಂದಿದನು. ಈತನ ಸಮಾಧಿಯನ್ನು ಕಿತ್ತೂರಿನಲ್ಲಿ ಇವತ್ತಿಗೂ ಕಾಣಬಹುದು. ಇದರಿಂದ ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜೀಯ ನಾಯಕತ್ವದ ಜತೆಗೆ ತ್ಯಾಗದ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಇದು ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ. ಬಹುಶಃ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಯಾವ ರಾಣಿಯೂ ತನ್ನ ಮಗನನ್ನು ಅಧಿಕಾರದಿಂದ ದೂರವಿಟ್ಟು ಅಕ್ಕನ ಮಗನಿಗೆ ಪಟ್ಟಕಟ್ಟಿರುವುದು ವಿರಳ. ಹೀಗಾಗಿ ಶಿವಲಿಂಗ ರುದ್ರಸರ್ಜ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಬಂದು 1816ರಿಂದ 1824ರವರೆಗೆ ಆಳ್ವಿಕೆ ಮಾಡಿದ.

ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಧಾರವಾಡದ ಜಿಲ್ಲಾಧಿಕಾರಿ ಥ್ಯಾಕರೆ ಕಿತ್ತೂರನ್ನು ಕಬಳಿಸಲು ಹೊಂಚು ಹಾಕುತ್ತಿದ್ದ. ಥ್ಯಾಕರೆ 1822ರಲ್ಲಿ ಶಿವಲಿಂಗರುದ್ರಸರ್ಜನಿಗೆ ಪತ್ರ ಬರೆದು ಕಿತ್ತೂರು ದರೊಡೆಕೋರರ ಆಶ್ರಯತಾಣ ವಾಗುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ಸುಳ್ಳು ಆರೋಪ ಮಾಡಿದ.
ಇದರರ್ಥ ಕಿತ್ತೂರಿನ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದ ಆತನ ವಕ್ರದೃಷ್ಟಿ. ಇದೇ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಕಿತ್ತೂರಿನ ದೊರೆ ಶಿವಲಿಂಗ ರುದ್ರಸರ್ಜ ಅನಾರೋಗ್ಯಕ್ಕೀಡಾದ ಅವನ ಆರೋಗ್ಯ ವಿಚಾರಿಸಲು 1824 ಮೇ 18 ರಂದು ಥ್ಯಾಕರೆ ಕಿತ್ತೂರಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದನು.

ಶಿವಲಿಂಗರುದ್ರಸರ್ಜ ಮಕ್ಕಳಿಲ್ಲದ ಕಾರಣ ದತ್ತು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದ. ಆದರೆ ಅದನ್ನು ಥ್ಯಾಕರೆಗೆ
ತಿಳಿಸಲಿಲ್ಲ. 1824 ಜುಲೈ 10ರಂದು ಥ್ಯಾಕರೆಗೆ ದತ್ತು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಕುರಿತು ಪತ್ರ ಬರೆದಿದ್ದ ಆದರೆ ಆರೋಗ್ಯದಲ್ಲಿ ಮತ್ತೆ ಚೇತರಿಕೆ ಕಂಡಿದ್ದರಿಂದ ಪತ್ರವನ್ನು ರವಾನಿಸಲಿಲ್ಲ. ಸರದಾರ ಗುರುಸಿದ್ದಪ್ಪ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿ ತಂದ ಮಾಸ್ತಮರಡಿ ಬಾಳನಗೌಡ
ಮಗ ಶಿವಲಿಂಗಪ್ಪನನ್ನು ದತ್ತು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಗಿತು.

ಆದರೆ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರಕಾರಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ ತಿಳಿಸಿರಲಿಲ್ಲ. 1824 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 11ರಂದು ಶಿವಲಿಂಗರುದ್ರ ಸರ್ಜನ ಆರೋಗ್ಯ ಕ್ಷೀಣಿಸುತ್ತ ಹೋಗುತ್ತದೆ ತಾನು ಬದುಕುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಖಾತ್ರಿಯಾದ ಮೇಲೆ ಅದೇ ದಿನ ಮಧ್ಯಾಹ್ನ ಅವಸರವಾಗಿ ದತ್ತಕದ ಔಪಚಾರಿಕ
ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ಮುಗಿಸಿದನು. 1824 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 12ರಂದು ಬೆಳಿಗ್ಗೆ 4.00 ಗಂಟೆಗೆ ಶಿವಲಿಂಗರುದ್ರಸರ್ಜ ನಿಧನ ಹೊಂದುತ್ತಾನೆ.

ದತ್ತಕ ಕುರಿತು ಬರೆದ ಪತ್ರವನ್ನು ಶಿವಲಿಂಗರುದ್ರಸರ್ಜ ದೇಸಾಯಿ ತೀರಿದ ದಿನವೇ ಸಂಸ್ಥಾನದ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ಥ್ಯಾಕರೆಗೆ ಮುಟ್ಟಿಸು ತ್ತಾರೆ. ಪತ್ರದಲ್ಲಿ ಜುಲೈ 10 ಇದ್ದಿದ್ದನ್ನು ಕಂಡು ಸಂಶಯಗೊಂಡು ಈ ಪತ್ರ ಬೇರೆಯವರಿಂದ ಬರೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿರಬೇಕು ಅಥವಾ ದೇಸಾಯಿ ವಿಚಾರ ಶಕ್ತಿ ಕಳೆದುಕೊಂಡಾಗ ಆತನ ರುಜು ಪಡೆದಿರಬೇಕು ಎಂದು ಥ್ಯಾಕರೆ ಅನುಮಾನಿಸಿದನು. ಈ ಎಲ್ಲ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ತಿಳಿಯಲು ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 14ರಂದು ಥ್ಯಾಕರೆ ಕಿತ್ತೂರಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿ, ಅರಮನೆ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ಹೆದರಿಸಿ ಸಂಸ್ಥಾನವನ್ನು ಕೈವಶ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಸಿದ್ಧತೆ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದನು.

ಈ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ಡೆಕ್ಕನ್ ಕಮಿಷನರ್ ಚಾಪ್ಲಿನ್‌ನಿಗೆ ಪತ್ರ ಬರೆದನು. ಆ ಪತ್ರವನ್ನು ಅವಲೋಕಿಸಿದರೆ ಕಿತ್ತೂರು ಕುರಿತು
ಆತನ ದುರಹಂಕಾರದ ನಡೆ ತಿಳಿಯುವುದು. ಇಡೀ ಪತ್ರದಲ್ಲಿ ಚನ್ನಮ್ಮನನ್ನು ಪದೇ ಪದೇ ‘ಮಲತಾಯಿ’ ಎಂದು ಜರಿದಿದ್ದಾರೆ.
ವಿಧವೆ, ಪತ್ನಿ ಮಾತ್ರ ವಾರಸುದಾರಳು ಎಂದು ಹೇಳಿ ಚನ್ನಮ್ಮಳನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಿದ್ದಾರೆ. ದತ್ತು ಮಗು ಸಂಸ್ಥಾನದ ಹತ್ತಿರದ ಸಂಬಂಧಿಯಲ್ಲ. ದತ್ತು ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ದೇಸಾಯಿಯ ನಿಧನದ ನಂತರ ನಡದಿರಬಹುದು.

ದೇಸಾಯಿ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ಆಸ್ತಿ ನುಂಗಲು ಮಾಡಿದ ತಂತ್ರವೇ ದತ್ತಕ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಸುಳ್ಳು ಆರೋಪ ಮಾಡಿದ್ದರು. ದತ್ತು ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಕಾಯಿದೆ ಪ್ರಕಾರ ಆಗಿರದಿರುವು ದರಿಂದ ಮತ್ತು ದೇಸಾಯಿ ಪತ್ನಿ (ವೀರಮ್ಮ) ಅಲ್ಪವಯಿ ಆಗಿರುವುದರಿಂದ ಯಾರು ಪಟ್ಟಕ್ಕೆ ಬರಬೇಕು ಎಂಬುದನ್ನು ಸರಕಾರ ನಿರ್ಧಾರ ಮಾಡಬೇಕು ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. ದತ್ತು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಕಿತ್ತೂರು ದೇಸಾಯಿ ಬ್ರಿಟೀಷ್ ಸರಕಾರಕ್ಕೆ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸಿರಲಿಲ್ಲ.

ಹೀಗಾಗಿ ಕಿತ್ತೂರಿನ ಖಜಾನೆಯನ್ನು ಥ್ಯಾಕರೆ ತನ್ನ ಸುಪರ್ದಿಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದ್ದ. ಇದೇ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಥ್ಯಾಕರೆ ಕಚೇರಿಯ ಮುಖ್ಯ ಗುಮಾಸ್ತ ಮುಂಬೈ ಕಮಿಷನರ್ ಚಾಪ್ಲಿನ್‌ನಿಗೆ ಗುಪ್ತ ಪತ್ರ ಬರೆದು ದೇಸಾಯಿ ತೀರಿಕೊಂಡನು. ದತ್ತಕ ಕಲ್ಪನೆ
ರಾಜಮನೆತನದ ನೌಕರರ ಕಟ್ಟುಕತೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಥಾನದ ಆಸ್ತಿ ಲಪಟಾಯಿಸುವುದು ಇದರ ಉದ್ದೇಶ ಎಂದು ತಪ್ಪು ಮಾಹಿತಿ ನೀಡಿದ.

1824ರ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 14ರಂದು ಥ್ಯಾಕರೆ ಸಂಸ್ಥಾನ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಲು 30 ಜನ ಬ್ರಿಟೀಷ್ ಕಾವಲುಗಾರರನ್ನು ಕೋಟೆಯ ಕಾಯಲು ನೇಮಿಸಿದ. ಇದರಿಂದ ರೋಸಿ ಹೋದ ಚನ್ನಮ್ಮ ಸಂಸ್ಥಾನದ ವಕೀಲರಾದ ರಾಚಪ್ಪ ಮತ್ತು ಲಿಂಗೋಪಂತರನ್ನು ಮುಂಬೈ ಗವರ್ನರ್ ಎಲ್ಟಿನಸ್ಟನನ್ನು ಭೇಟಿಯಾಗಿ ಕಳುಹಿಸಿದಳು.

ಆತನಿಂದಲೂ ಸಹಾನುಭೂತಿ ಸಿಗಲಿಲ್ಲ. ಥ್ಯಾಕರೆ ಕಿತ್ತೂರು ಅರಮನೆ ತುಂಬ ಗೂಡಾಚಾರರನ್ನು ನೇಮಿಸಿದ. ರಾಣಿಯರನ್ನು ಕಾಣದಂತೆ ಸಂಸ್ಥಾನದ ಸಿಬ್ಬಂದಿಗೆ ನಿರ್ಬಂಧ ಹೇರಿದನು. ದತ್ತು ಪುತ್ರ ಶಿವಲಿಂಗಪ್ಪನನ್ನು ಕೂಡಲೇ ಕಿತ್ತೂರು  ಬಿಟ್ಟು ಹೋಗಬೇಕೆಂದು ಥ್ಯಾಕರೆ ಆದೇಶ ಮಾಡಿದನು. ಶಿವಲಿಂಗಪ್ಪ ಕಿತ್ತೂರಲ್ಲಿದ್ದರೆ ಸಂಸ್ಥಾನದ ಮೇಲೆ ಹಿಡಿತ ಸಾಧಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಆತಂಕ ಥ್ಯಾಕರೆಯನ್ನು  ಕಾಡುತ್ತಿತ್ತು. ಹೀಗಾಗಿ ಶಿವಲಿಂಗಪ್ಪನಿಗೆ ಕಿತ್ತೂರಿನಲ್ಲಿ ಇರಲು ಅವಕಾಶ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ಆದೇಶಿಸಿದ. ಇದನ್ನು ಸಹಿಸಲಾರದೆ ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜಿ ಮತ್ತು ವೀರಮ್ಮಾ ಡೆಕ್ಕನ್ ಕಮೀಷನರ್ ಚಾಪ್ಲಿನ್‌ನಿಗೆ ಪತ್ರ ಬರೆದು
ಥ್ಯಾಕರೆಯ ದುಷ್ಟ ನಡೆಯನ್ನು ತಿಳಿಸಿದರು.

ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜಿಯ ಪತ್ರಕ್ಕೆ ಚಾಪ್ಲಿನ್‌ನ ಉದಾಸೀನ ತೋರಿದ. ಕೊನೆಗೆ ಬ್ರಿಟೀಷರನ್ನು ಎದುರಿಸಲು 18 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1824 ರಂದು ಸರದಾರರು ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರಿಗಳ ಸಭೆ ನಡೆಸಿ ಸಂದಿಗ್ದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ವಿವರಿಸಿದಳು. ಕೊನೆಗೆ ಅಕ್ಟೋಬರ್ 19ರಂದು
ಸರದಾರ ಗುರುಸಿದ್ದಪ್ಪ ಅವರೊಡನೆ ಅಂತಿಮ ಸಭೆ ನಡೆಸಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಅಣಿಯಾಗಲು ತಿಳಿಸಿದಳು. ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜಿ ಬಂಡಾಯವೇಳುವ ಮನಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿದ್ದಾಳೆ ಎಂದು ಥ್ಯಾಕರೆಗೆ ಗುಪ್ತಚರರು ವರದಿ ಮಾಡಿದರು.

ಬಾಗಲಕೋಟೆಯ ಕಲಾದಗಿಯಿಂದ ಬೆಳಗಾವಿಗೆ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಬ್ರಿಟೀಷರ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಮಾರ್ಗ ಬದಲಾಯಿಸಿ ಕಿತ್ತೂರಿಗೆ ಬರಲು ಥ್ಯಾಕರೆ ತಿಳಿಸಿದ. ಅಕ್ಟೋಬರ್ 21ರ ಮುಂಜಾನೆ ಥ್ಯಾಕರೆ, ಸ್ಟೀವನ್ಸನ್ ಮತ್ತು ಇಲಿಯಟ್‌ರನ್ನು ಕಿತ್ತೂರಿನ ಖಜಾನೆ ಸುರಕ್ಷತೆ
ಕರಾರು ಪತ್ರಕ್ಕೆ ಸಹಿ ಹಾಕಲು ಕಳುಹಿಸಿದನು. ಆದರೆ ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮ ಕರಾರು ಪತ್ರಕ್ಕೆ ಸಹಿ ಹಾಕಲು ನಿರಾಕರಿಸಿದರು. ಸಿಟ್ಟಾದ ಥ್ಯಾಕರೆ ಕಿತ್ತೂರಿನ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡಲು ಆದೇಶಿಸಿದ. ಕಿತ್ತೂರು ಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ಶರಣಾಗಿ ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಆಪಾಯ ಕಾದಿದೆ ಎಂದು
ಎಚ್ಚರಿಕೆ ನೀಡಿದ.

ಎರಡು ದಿನಗಳ ನಂತರ ಕೋಟೆಗೆ ಕಾವಲಿದ್ದ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸೈನಿಕರ ಬದಲಾವಣೆಗೆ ಥ್ಯಾಕರೆ ನಿರ್ಧರಿಸಿದ. ಕಿತ್ತೂರು ಕೋಟೆ ಕಾವಲು ಗಾರರು ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಡಲಿಲ್ಲ. ಸಿಟ್ಟಿಗೆದ್ದ ಠ್ಯಾಕರೆ ಮತ್ತೆರಡು ತೋಪುಗಳನ್ನು ಕೋಟೆಯ ಎದುರಿಗೆ ತಂದು ನಿಲ್ಲಿಸಿ, 24 ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಕೋಟೆಯ ಬಾಗಿಲು ತೆರೆಯದಿದ್ದಲ್ಲಿ ತೋಪಿನಿಂದ ಸೋಟಿಸಿ ಒಡೆದು ತೆಗೆಯಲಾಗುವುದು ಎಂದು ಹೇಳಿ ಕಳುಹಿಸಿದ. ನಂತರ ಕೋಟೆಯ ಬಾಗಿಲುಗಳು ಒಳಗಿನಿಂದ ತೆರೆದವು.

ಕಿತ್ತೂರು ಸೈನಿಕರು ಬ್ರೀಟಿಷ್‌ರ ಮೇಲೆ ಸುನಾಮಿಯಂತೆ ಅಪ್ಪಳಿಸಿದರು. ಬ್ರಿಟೀಷರ ತೋಪುಗಳನ್ನು ಕಿತ್ತೂರ ಸೈನಿಕರು
ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡು, ತೋಪು ಹಾರಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಬ್ಲ್ಯಾಕ್ ಮತ್ತು ಡಯಟ್‌ನ ತಲೆ ಕತ್ತರಿಸಿದರು. ಅಮಟೂರು ಬಾಳಪ್ಪ ಥ್ಯಾಕರೆ ಯನ್ನು ಕೊಂದನು. ಬ್ಲ್ಯಾಕ್, ಡಯಟ್ ಮತ್ತು ಲೆಪ್ಟಿನೆಂಟ್ ಸಿವೆಲ್ ಸೇರಿದಂತೆ 80 ಬ್ರಿಟೀಷ್ ಸೈನಿಕರು ಸತ್ತರು. ೪೦ ಸೈನಿಕರು
ಬಂಧಿತರಾದರು.

ಕಿತ್ತೂರಿನ ಖಾಸಗಿ ಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದ್ದ ಥ್ಯಾಕರೆನ ರಾಜಕೀಯ ಸಲಹೆಗಾರ ಸ್ಟೀವನ್ಸ್, ಇಲಿಯಟ್ ಹಾಗೂ ಶಿರಸ್ತೇದಾರ ಶ್ರೀನಿವಾಸರಾವನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲು ಕಿತ್ತೂರು ಸೈನಿಕರು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು. ಆದರೆ ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮ ಇದನ್ನು ತಡೆದಳು. ಇಕ್ಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕ ವೈರಿಗಳನ್ನು ಔಧಾರ್ಯದಿಂದ ಕಾಣುವ ಗುಣಗಳು ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜಿಯಲ್ಲಿ ಇದ್ದವು. ಆ ಕಾರಣದಿಂದ ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮ ಭಾರತ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಮಹಾರಾಣಿ ಆಗಿದ್ದಾಳೆ.

ಅಷ್ಟೆ ಅಲ್ಲದೇ ‘ವೈರಿಗಳ ಮಕ್ಕಳು ವೈರಿ ಅಲ್ಲ’ ತಿಳಿದು ಸತ್ತ ಥ್ಯಾಕರೆಯ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಜತನದಿಂದ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಂಸ್ಥಾನದ ಹಣಕಾಸು ಅಧಿಕಾರಿ  ಬಸಲಿಂಗಪ್ಪ ಜಕಾತಿ ಅವರಿಗೆ ವಹಿಸಿಕೊಟ್ಟು ಚೆನ್ನಮ್ಮಾಜೀ ರಾಷ್ಟ್ರಮಾತೆ ಆಗಿದ್ದಾಳೆ. ಭಾರತ ಮಾತೆಯ ಕೊರಳನ್ನು ದಾಸ್ಯದಿಂದ ಬಿಡಿಸಲು ಬಲಿದಾನ ಮಾಡಿದ ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾ ಪುಣ್ಯಸ್ಮರಣೆ ಫೆ.2ರಂದು. ವೀರಮಾತೆಯ ಆದರ್ಶ ಗಳನ್ನು ಮೈಗೂಡಿಸಿಕೊಂಡು ರಾಷ್ಟ್ರ ಕಟ್ಟುವ ಕಾಯಕದಲ್ಲಿ ನಿರತರಾಗೋಣ.

ಇಕ್ಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕ ವೈರಿಗಳನ್ನು ಔಧಾರ್ಯದಿಂದ ಕಾಣುವ ಗುಣಗಳು ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮಾಜಿಯಲ್ಲಿ ಇದ್ದವು. ಆ ಕಾರಣ ದಿಂದ ರಾಣಿ ಚನ್ನಮ್ಮ ಭಾರತ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಮಹಾರಾಣಿ ಆಗಿದ್ದಾಳೆ. ಅಷ್ಟೆ ಅಲ್ಲದೇ ‘ವೈರಿಗಳ ಮಕ್ಕಳು ವೈರಿ ಅಲ್ಲ’ ತಿಳಿದು ಸತ್ತ ಥ್ಯಾಕರೆಯ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಜತನದಿಂದ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಂಸ್ಥಾನದ ಹಣಕಾಸು ಅಧಿಕಾರಿ ಬಸಲಿಂಗಪ್ಪ ಜಕಾತಿ ಅವರಿಗೆ ವಹಿಸಿಕೊಟ್ಟು ಚೆನ್ನಮ್ಮಾಜೀ ರಾಷ್ಟ್ರಮಾತೆ ಆಗಿದ್ದಾಳೆ.