ಜನಜಾಗೃತಿ
ಲೀನಾ ಕಾಮತ ಜೋಶಿ
ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಘಟನೆಗಳು ಮೈಲಿಗಲ್ಲುಗಳಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತವೆ, ಇವು ದೇಶದ ದಿಕ್ಕನ್ನೇ ಬದಲಿಸುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಅಂಥ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಮತ್ತು ಆಳವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿದ ಘಟನೆ, 1985ರಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣ ( Shah Bano Case). ಈ ಪ್ರಕರಣವು ಕೇವಲ ಒಬ್ಬ ಮಹಿಳೆಯ ಜೀವನಾಂಶದ ಕುರಿತಾದ ಕಾನೂನು ಹೋರಾಟವಾಗಿರದೆ, ಭಾರತದ ಜಾತ್ಯತೀತತೆ, ಮಹಿಳಾ ಹಕ್ಕುಗಳು, ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತ-ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತ ಸಮುದಾಯಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂಬಂಧಗಳು ಮತ್ತು ದೇಶದ ರಾಜಕೀಯ ಭವಿಷ್ಯವನ್ನೇ ಆಳವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವಿಸಿತು.
ಒಬ್ಬ ಮಹಿಳೆಯು ಜನರ ಮನಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿದಳು, ಒಂದು ತೀರ್ಪು ದೇಶವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿತು ಮತ್ತು ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತ ಹಿಂದೂಗಳ ಕಣ್ಣು ತೆರೆಯಿಸಿತು. ಶಾ ಬಾನು ಬೇಗಂ ಅವರ ಹಿನ್ನೆಲೆ: ಶಾ ಬಾನು ಬೇಗಂ, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಇಂದೋರ್‌ನ ಮುಸ್ಲಿಂ ಮಹಿಳೆ. 1932ರಲ್ಲಿ, ಮೊಹಮ್ಮದ್ ಅಹ್ಮದ್ ಖಾನ್ ಎಂಬ ಶ್ರೀಮಂತ ವಕೀಲರನ್ನು ವಿವಾಹವಾದ ಅವರಿಗೆ ಐವರು ಮಕ್ಕಳಿದ್ದರು.
ಸುಮಾರು 43 ವರ್ಷಗಳ ಸುದೀರ್ಘ ದಾಂಪತ್ಯದ ನಂತರ (ಈ ಮದುವೆಯಾದ 14 ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ ಖಾನ್ ಮತ್ತೊಂದು ವಿವಾಹವಾದರು, ಇಸ್ಲಾಂನಲ್ಲಿ ಇದಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶ ವಿದೆ), ಖಾನ್ 1938ರಲ್ಲಿ ತ್ರಿವಳಿ ತಲಾಖ್ (ಮೂರು ಬಾರಿ ತಲಾಖ್ ಹೇಳುವ ಮೂಲಕ ವಿಚ್ಛೇದನ) ನೀಡಿ ಆಕೆಯನ್ನು ಮನೆಯಿಂದ ಹೊರ ಹಾಕಿದರು.
ಇದನ್ನೂ ಓದಿ: Vishweshwar Bhat Column: ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಸುರಕ್ಷತಾ ಪ್ರದರ್ಶನ
ಬದುಕಲು ಬೇರೆ ದಾರಿ ಇಲ್ಲದ ಶಾ ಬಾನು, ಜೀವನಾಂಶಕ್ಕಾಗಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಮೊರೆ ಹೋದರು. ಸ್ಥಳೀಯ ಮ್ಯಾಜಿಸ್ಟ್ರೇಟ್ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ದಂಡ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಸಂಹಿತೆ (CrPC) ಸೆಕ್ಷನ್ 125ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಆಕೆಗೆ ಮಾಸಿಕ ೨೫ ರು. ಜೀವನಾಂಶ ನೀಡುವಂತೆ ಪತಿಗೆ ಆದೇಶಿಸಿತು. ಆದರೆ, ಖಾನ್, ಈ ಆದೇಶವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು.
ಪತಿಯ ಪರ ವಕೀಲರು ಮುಸ್ಲಿಂ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಕಾನೂನಿನ (ಶರಿಯತ್) ಪ್ರಕಾರ, ವಿಚ್ಛೇದಿತ ಮಹಿಳೆಗೆ ಇದ್ದತ್ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ (ಸುಮಾರು ಮೂರು ತಿಂಗಳು) ಮಾತ್ರ ಜೀವನಾಂಶ ನೀಡಬೇಕು ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು.
ಸರ್ವೋಚ್ಚ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ತೀರ್ಪು (1985): 1978ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾದ ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣವು ಕೆಳ ಹಂತದ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಮೂಲಕ ಸಾಗಿ, ಅಂತಿಮವಾಗಿ 1985ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಸರ್ವೋಚ್ಚ ನ್ಯಾಯಾಲಯವನ್ನು ತಲುಪಿತು. ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನ ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ವೈ.ವಿ.ಚಂದ್ರಚೂಡ್ ನೇತೃತ್ವದ ಪೀಠವು ಶಾ ಬಾನು ಅವರ ಪರವಾಗಿ ಐತಿಹಾಸಿಕ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿತು.
ಯಾವುದೇ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಕಾನೂನುಗಳಿಗಿಂತ CrPC ಸೆಕ್ಷನ್ 125, ಎಲ್ಲಾ ಧರ್ಮದ ಮಹಿಳೆ ಯರಿಗೆ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿತು. ವಿಚ್ಛೇದನದ ನಂತರ ತನ್ನನ್ನು ತಾನು ಪೋಷಿಸಿ ಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲದ ಮಹಿಳೆಗೆ ಜೀವನಾಂಶ ನೀಡುವ ಪತಿಯ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಕಾನೂನಿಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿಲ್ಲ ಎಂದು ಕೋರ್ಟ್ ತೀರ್ಮಾನಿಸಿತು. ಈ ತೀರ್ಪಿ ನಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಭಾರತ ಸರಕಾರಕ್ಕೆ ಏಕರೂಪ ನಾಗರಿಕ ಸಂಹಿತೆ ( Uniform Civil Code- UCC) ಯನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರಲು ಕರೆ ನೀಡಿತು.
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ಧರ್ಮಗಳಿಗೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಕಾನೂನುಗಳಿರುವುದರಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಅಸಮಾನತೆಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಲು UCC ಅಗತ್ಯವಿದೆ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿತು.
ತೀರ್ಪಿನ ಪರಿಣಾಮ: ಈ ತೀರ್ಪು ಕೇವಲ ಶಾ ಬಾನು ಅವರ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಹೋರಾಟವಾಗಿ ಉಳಿಯಲಿಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ, ಇದು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರ ಹಕ್ಕುಗಳು ಮತ್ತು ಜಾತ್ಯತೀತತೆ ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನದ ಬಗೆಗಿನ ರಾಷ್ಟ್ರವ್ಯಾಪಿ ಚರ್ಚೆಗೆ ವೇದಿಕೆಯಾಯಿತು. ಜಾತ್ಯತೀತ ಕಾನೂನು ( Secular Law) ವೈಯಕ್ತಿಕ ಧಾರ್ಮಿಕ ಕಾನೂನುಗಳಿಗಿಂತ ಮೇಲುಗೈ ಸಾಧಿಸ ಬೇಕು ಎಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಈ ತೀರ್ಪು ಬಲಪಡಿಸಿತು.
ಆದರೆ, ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನ ಈ ತೀರ್ಪು ಮುಸ್ಲಿಂ ಸಮುದಾಯದಲ್ಲಿ ತೀವ್ರ ಅಸಮಾಧಾನ ಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಮುಸ್ಲಿಂ ಧಾರ್ಮಿಕ ಮುಖಂಡರು ಮತ್ತು ಸಂಘಟನೆಗಳು ಈ ತೀರ್ಪನ್ನು ಶರಿಯತ್ ಕಾನೂನಿಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾದದ್ದು ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ಧಾರ್ಮಿಕ ಹಕ್ಕುಗಳ ಮೇಲಿನ ಅತಿಕ್ರಮಣ ಎಂದು ಬಲವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸಿದರು; ಈ ತೀರ್ಪನ್ನು, ಮುಸ್ಲಿಂ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಕಾನೂನಿನಲ್ಲಿನ ಅನಗತ್ಯ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪ ಎಂದು ಆಕ್ಷೇಪಿಸ ಲಾಯಿತು.
ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ರಾಜೀವ್ ಗಾಂಧಿ ನೇತೃತ್ವದ (415 ಸ್ಥಾನಗಳೊಂದಿಗಿನ ಸಂಪೂರ್ಣ ಬಹುಮತದ) ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಸರಕಾರವು ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿತ್ತು. ಮುಸ್ಲಿಂ ಸಂಘಟನೆಗಳ ಈ ತೀವ್ರ ವಿರೋಧವು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಸರಕಾರಕ್ಕೆ ದೊಡ್ಡ ಸವಾಲಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು.
ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯವರ ಹತ್ಯೆಯ ನಂತರ ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ರಾಜೀವರ ಸರಕಾರವು, ಈ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಂ ಮತಬ್ಯಾಂಕಿನ ಒತ್ತಡಕ್ಕೆ ಮಣಿದು ಅನಿರೀಕ್ಷಿತ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ಕೈಗೊಂಡಿತು. ಕೇವಲ ಒಂದು ವರ್ಷದ ಹಿಂದೆ, ಸಿಖ್ ಅಂಗರಕ್ಷಕರ ಗುಂಡಿನ ದಾಳಿಯಿಂದಾಗಿ ತಾಯಿ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯವರನ್ನು ಕಳೆದು ಕೊಂಡಿದ್ದ ರಾಜೀವ್, ಯಾರ ಸಲಹೆ ಪಡೆದರೋ ಏನೋ? ಮುಸ್ಲಿಂ ಸಮುದಾಯವನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ, ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತೀರ್ಪನ್ನು ಅಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ರದ್ದುಪಡಿಸಲು ಅವರ ಸರಕಾರ ಮುಂದಾಯಿತು.
ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಸರಕಾರವು ‘ಮುಸ್ಲಿಂ ಮಹಿಳೆಯರ (ವಿಚ್ಛೇದನ ಹಕ್ಕುಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆ) ಕಾಯ್ದೆ, (Muslim Women Protection of Rights on Divorce Act, 1986 ) ಅನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿತು. ಈ ಕಾಯ್ದೆಯು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತೀರ್ಪನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಿ, ವಿಚ್ಛೇದಿತ ಮುಸ್ಲಿಂ ಮಹಿಳೆಯರು ಜೀವನಾಂಶವನ್ನು ಕೇವಲ ಇದ್ದತ್ ಅವಧಿವರೆಗೆ ಮಾತ್ರ ಪಡೆಯಲು ಅರ್ಹರು ಎಂದು ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಿತು.
ಆ ಅವಧಿಯ ನಂತರ ಆಕೆಯ ಕುಟುಂಬ ಅಥವಾ ವಕ್ ಮಂಡಳಿಯು ಆಕೆಯನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿತು. ಇದು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನ ತೀರ್ಪನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿತು ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಂ ಮಹಿಳೆಯರು CrPC 125 ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಜೀವನಾಂಶ ಪಡೆಯುವ ಹಕ್ಕನ್ನು ಕಸಿದುಕೊಂಡಿತು.
ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಹೊಸ ಹಾದಿ: ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಸರಕಾರವು ಮುಸ್ಲಿಂ ಸಂಪ್ರದಾಯ ವಾದಿಗಳಿಗೆ ಮಣಿದ ರೀತಿ, ದೇಶದ ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತ ಹಿಂದೂ ಸಮುದಾಯ ದಲ್ಲಿ ತೀವ್ರ ಅಸಮಾಧಾನ ಮತ್ತು ಆಕ್ರೋಶಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನ ಜಾತ್ಯತೀತತೆ ಕೇವಲ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರ ತುಷ್ಟೀಕರಣವಾಗಿದೆ (Appeasement) ಮತ್ತು ಹಿಂದೂಗಳ ಹಿತಾಸಕ್ತಿ ಗಳನ್ನು ಕಡೆಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂಬ ಭಾವನೆ ಆಳವಾಗಿ ಬೇರೂರಿತು.
ಇದು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನ ಪಕ್ಷಪಾತದ ನೀತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಹಿಂದೂಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕ ಅರಿವನ್ನು ಮೂಡಿಸಿತು. ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನ ತೀರ್ಪನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಿದ ಸರಕಾರದ ನಡೆಯು ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತ ಹಿಂದೂ ಸಮುದಾಯದಲ್ಲಿ ಆಳವಾದ ಅಸಮಾಧಾನ ಮತ್ತು ಆಘಾತ ವನ್ನುಂಟುಮಾಡಿತು. ಹಿಂದೂ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ಅನ್ವಯವಾಗುವ ಕಾನೂನುಗಳು ಪ್ರಗತಿಪರವಾಗಿ ಬದಲಾಗುತ್ತಿದ್ದಾಗ, ಮುಸ್ಲಿಂ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಕಾನೂನು ಗಳನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ತೀರ್ಪಿನ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಮಹಿಳೆಯರ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಕಡೆಗಣಿಸಲಾಯಿತು ಎಂದು ಹಲವರು ಭಾವಿಸಿದರು.
ಇದು ‘ಹಿಂದೂಗಳ ಕಣ್ಣು ತೆರೆಸುವ’ ಘಟನೆಯಾಗಿ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ರಾಜೀವ್ ಗಾಂಧಿ ಸರಕಾರವು ತುಷ್ಟೀಕರಣದ ಆರೋಪದಿಂದ ಹೊರ ಬರಲು ಮತ್ತು ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತ ಹಿಂದೂಗಳನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿತು. ಈ ಪ್ರಯತ್ನದ ಭಾಗವಾಗಿಯೇ, ಆಗ ರಾಜೀವ್ ಗಾಂಧಿಯವರ ಸಂಬಂಧಿ ಮತ್ತು ಸಲಹೆಗಾರ ರಾಗಿದ್ದ ಅರುಣ್ ನೆಹರು ಅವರು ಒಂದು ಅದ್ಭುತ ಉಪಾಯ ನೀಡಿದರು.
ಅದೆಂದರೆ- ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಬಾಬರಿ ಮಸೀದಿಯ ವಿವಾದಿತ ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಬೀಗ ಹಾಕಿದ್ದ ರಾಮ ಜನ್ಮಭೂಮಿಯ ಬಾಗಿಲುಗಳನ್ನು ತೆರೆಯುವುದು. 1949ರಿಂದಲೂ ಬಾಬರಿ ಮಸೀದಿಯ ಒಳಗಿದ್ದ ರಾಮಮೂರ್ತಿ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಬೀಗ ಹಾಕಲಾಗಿತ್ತು. ಫೆಬ್ರವರಿ ೧, 1986 ರಂದು, ಫೈಜಾಬಾದ್ ಜಿಲ್ಲಾ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು, ಹಿಂದೂಗಳಿಗೆ ಬಾಬರಿ ಮಸೀದಿಯ ಆವರಣದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದ್ದ ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಮಂದಿರದಲ್ಲಿ ಪೂಜೆ ಸಲ್ಲಿಸಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡಿದರು ಮತ್ತು ಬೀಗಗಳನ್ನು ತೆರೆಯಲು ಆದೇಶಿಸಿದರು.
ಈ ಆದೇಶವು ಕೇವಲ ೪೦ ನಿಮಿಷಗಳಲ್ಲಿ ಅನುಷ್ಠಾನಗೊಂಡಿತು ಮತ್ತು ದೂರದರ್ಶನ ದಲ್ಲಿ ನೇರ ಪ್ರಸಾರವಾಯಿತು. ಇದು ಹಿಂದೂ ಸಮುದಾಯದಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಮಟ್ಟದ ಸಮಾಧಾನ ಮತ್ತು ಸಂಭ್ರಮಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ರಾಜೀವ್ ಗಾಂಧಿ ಸರಕಾರವು ಒಂದೆಡೆ ಮುಸ್ಲಿಂ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಕಾನೂನನ್ನು ಉಳಿಸುವ ಮೂಲಕ ಮುಸ್ಲಿಮರನ್ನೂ, ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಬಾಗಿಲು ತೆರೆಯುವ ಮೂಲಕ ಹಿಂದೂಗಳನ್ನೂ ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿತು.
ಹಿಂದೂಗಳ ಒಗ್ಗಟ್ಟು: ಅಯೋಧ್ಯೆ ರಾಮಮಂದಿರದ ಬಾಗಿಲು ತೆರೆದ ಕೆಲವೇ ಸಮಯದ ನಂತರ, ರಾಜೀವ್ ಗಾಂಧಿ ಸರಕಾರವು ಇನ್ನೊಂದು ದೊಡ್ಡ ಹೆಜ್ಜೆ ಇಟ್ಟಿತು. 1987ರಲ್ಲಿ, ದೂರದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ರಾಮಾಯಣ ಧಾರಾವಾಹಿಯನ್ನು ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡಲು ಆದೇಶಿಸಿತು. ರಾಮಾಯಣ ಧಾರಾವಾಹಿಯು ಭಾರತೀಯ ದೂರದರ್ಶನ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಕ್ರಾಂತಿ ಕಾರಿ ವಿದ್ಯಮಾನವಾಗಿತ್ತು. ಅದು ಕೇವಲ ಒಂದು ಟಿವಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವಾಗಿರದೆ, ದೇಶದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ರಚನೆಯ ಮೇಲೆ ಅಪಾರ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರಿತು.
ಭಾನುವಾರದ ಬೆಳಗಿನ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಇಡೀ ಕುಟುಂಬಗಳು ಟಿವಿ ಮುಂದೆ ಜಮಾಯಿಸು ತ್ತಿದ್ದವು. ಇದು ಹಿಂದೂ ಪುರಾಣ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೆ ತಲುಪಿಸಿತು, ಧಾರ್ಮಿಕ ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸಿತು ಮತ್ತು ಒಂದು ರೀತಿಯ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆಯನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿತು. ಇದು ಅಯೋಧ್ಯೆ ಚಳವಳಿಗೆ ಪರೋಕ್ಷವಾಗಿ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ನೀಡಿತು, ರಾಮ ಮತ್ತು ರಾಮನ ಜನ್ಮಭೂಮಿಯ ಕುರಿತಾದ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು ಆಳವಾಗಿಸಿತು.
ಬಿಜೆಪಿಗೆ ರಾಜಕೀಯ ವೇದಿಕೆ: ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣ, ಮುಸ್ಲಿಂ ಮಹಿಳಾ ಕಾಯಿದೆ ಮತ್ತು ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಬಾಗಿಲು ತೆರೆದಿರುವುದು- ಈ ಎಲ್ಲ ಘಟನೆಗಳು ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯದಲ್ಲಿ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಬದಲಾವಣೆಗೆ ಅಡಿಪಾಯವನ್ನು ಹಾಕಿದವು. ಈ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳನ್ನು ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಂಡ ಪ್ರಮುಖ ಪಕ್ಷವೆಂದರೆ ಭಾರತೀಯ ಜನತಾ ಪಕ್ಷ (ಬಿಜೆಪಿ). ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ, ಇದು ಬಿಜೆಪಿ ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯವಾದಿ ಸಂಘಟನೆಗಳಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ಅಸ್ತ್ರವಾಯಿತು.
‘ಮುಸ್ಲಿಂ ತುಷ್ಟೀಕರಣ’ ಮತ್ತು ‘ಒಂದು ದೇಶಕ್ಕೆ ಒಂದು ಕಾನೂನು’ (Common civil code ) ಎಂಬ ಪ್ರತಿಪಾದನೆಗೆ ಈ ಪ್ರಕರಣವು ಮತ್ತಷ್ಟು ಬಲ ತುಂಬಿತು. ಹಿಂದೂ ಮತ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಅನ್ನು ಕ್ರೋಡೀಕರಿಸಲು ಈ ಘಟನೆ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿತು.
1984ರ ಲೋಕಸಭೆ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ೨ ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದು ನೆಲಕಚ್ಚಿದ್ದ ಬಿಜೆಪಿ, ಈ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ತನ್ನ ರಾಜಕೀಯ ಕಾರ್ಯಸೂಚಿಯ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿ ಕೊಂಡಿತು. ರಾಮಮಂದಿರ ನಿರ್ಮಾಣದ ವಿಷಯವನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಹೆಮ್ಮೆ ಮತ್ತು ಹಿಂದೂಗಳ ನ್ಯಾಯದ ಪ್ರಶ್ನೆಯಾಗಿ ಬಿಂಬಿಸಿತು. 1990ರಲ್ಲಿ, ಬಿಜೆಪಿ ನಾಯಕ ಎಲ್.ಕೆ. ಆಡ್ವಾಣಿ ಅವರು ಸೋಮನಾಥದಿಂದ ಅಯೋಧ್ಯೆಯವರೆಗೆ ರಾಮ ರಥಯಾತ್ರೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು.
ಈ ಯಾತ್ರೆಯು ಲಕ್ಷಾಂತರ ಜನರನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸಿತು, ಭಾವನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಹಿಂದೂಗಳನ್ನು ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿತು ಮತ್ತು ರಾಮಮಂದಿರ ಚಳವಳಿಯನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರವ್ಯಾಪಿ ರಾಜಕೀಯ ಆಂದೋಲನವನ್ನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿತು. ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನ ಪಕ್ಷಪಾತದ ನಿಲುವು, ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರ ತುಷ್ಟೀಕರಣದ ಆರೋಪಗಳು ಮತ್ತು ನಂತರ ಹಿಂದೂಗಳನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸಲು ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಬೀಗ ತೆರೆದದ್ದು- ಇವೆಲ್ಲವೂ ಬಿಜೆಪಿಗೆ ಹಿಂದೂ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗಳ ರಕ್ಷಕ ಎಂಬ ಹೊಸ ಗುರುತನ್ನು ನೀಡಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿದವು.
ಇದು ದೇಶದ ರಾಜಕೀಯದಲ್ಲಿ ಧರ್ಮ ಆಧಾರಿತ ಬಹುಮತದ ರಾಜಕೀಯಕ್ಕೆ ( majoritarian politics ) ಹೊಸ ವೇದಿಕೆಯನ್ನು ಒದಗಿಸಿತು. ಬಿಜೆಪಿಯ ರಾಜಕೀಯ ಏಳಿಗೆಗೆ ಈ ಘಟನೆಗಳು ಪ್ರಮುಖ ಕಾರಣವಾದವು.
ಜಾತ್ಯತೀತತೆಯ ಅಡಿಪಾಯದ ಪ್ರಶ್ನೆ: ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣವು ಭಾರತದ ಜಾತ್ಯತೀತತೆಯ ಅಡಿಪಾಯದ ಬಗ್ಗೆ ಗಂಭೀರ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿತು. ಒಂದು ಕಡೆ, ಸಂವಿಧಾನವು ಸಮಾನತೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಯಾವುದೇ ಧರ್ಮವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ.
ಇನ್ನೊಂದು ಕಡೆ, ವೈಯಕ್ತಿಕ ಕಾನೂನುಗಳು ಧರ್ಮ ಆಧಾರಿತವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಲಿಂಗ ತಾರತಮ್ಯ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಸಮಾನ ನಾಗರಿಕ ಸಂಹಿತೆಯ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಒತ್ತಿ ಹೇಳಿದ್ದು, ಈ ವೈರುಧ್ಯವನ್ನು ಬಗೆಹರಿಸುವ ಒಂದು ಮಾರ್ಗವಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ, MWPA 1986 ರ ಜಾರಿಯು, ಜಾತ್ಯತೀತತೆಯು ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರ ಧಾರ್ಮಿಕ ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ, ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕುಗಳು ಮತ್ತು ಲಿಂಗ ಸಮಾನತೆ ಯನ್ನು ಕಡೆಗಣಿಸಬಹುದು ಎಂಬ ಆತಂಕವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿತು.
ಇದು ಸಮಾನ ನಾಗರಿಕ ಸಂಹಿತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ದಶಕಗಳಿಂದ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಚರ್ಚೆಗಳಿಗೆ ಹೊಸ ಆಯಾಮ ನೀಡಿತು. ಸಮಾನ ನಾಗರಿಕ ಸಂಹಿತೆಯು ಲಿಂಗ ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಏಕತೆಯನ್ನು ಬಲಪಡಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಅದರ ಪ್ರತಿಪಾದಕರು ವಾದಿಸಿದರೆ, ಅದು ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರ ಧಾರ್ಮಿಕ ಗುರುತಿಗೆ ಬೆದರಿಕೆ ಎಂದು ವಿರೋಧಿಗಳು ಭಾವಿಸುತ್ತಾರೆ. ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣವು ಈ ಚರ್ಚೆಯನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಸಂಕೀರ್ಣಗೊಳಿಸಿತು.
ನಂತರದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳು: 2019ರಲ್ಲಿ, ತ್ರಿವಳಿ ತಲಾಖ್ (ತಲಾಖ್-ಎ-ಬಿದತ್) ಅನ್ನು, ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಅಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿತು. ಇದು ಮುಸ್ಲಿಂ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಕಾನೂನುಗಳ ಸುಧಾರಣೆಯ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಹೆಜ್ಜೆಯಾಗಿರುವುದಲ್ಲದೆ, ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಮುಸ್ಲಿಂ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಆಗಿದ್ದ ಅನ್ಯಾಯವನ್ನು ಭಾಗಶಃ ಸರಿಪಡಿಸಿದಂತೆ ಆಯಿತು. ಈ ತೀರ್ಪು ಮಹಿಳಾ ಹಕ್ಕುಗಳ ಹೋರಾಟಗಾರರಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ವಿಜಯವಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣ ಜರುಗಿದ ೩೨ ವರ್ಷಗಳ ನಂತರವೂ ನ್ಯಾಯದ ಹೋರಾಟ ಮುಂದುವರಿಯುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ತೋರಿಸಿತು.
ಹಕ್ ಚಲನಚಿತ್ರ: ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣ ಸಂಭವಿಸಿ ನಾಲ್ಕು ದಶಕಗಳಾಗುತ್ತಾ ಬಂದಿವೆ. ಈ ಪ್ರಕರಣದ ಮತ್ತು ಅದರ ನಂತರದ ಘಟನೆಗಳ ಕುರಿತು ಈಗಲೂ ಚರ್ಚೆಗಳು ನಡೆಯು ತ್ತಲೇ ಇವೆ. ಈ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಮರುಪರಿಶೀಲಿಸಲು ಮತ್ತು ಹೊಸ ತಲೆಮಾರಿಗೆ ಪರಿಚಯಿಸಲು, ‘ಹಕ್’ ( Haq- Justice ) ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯ ಚಲನಚಿತ್ರವು ಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಇದು ಇವತ್ತು ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗುತ್ತಿದೆ. ಇದು 1985ರ ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣದ ಸುತ್ತ ಸುತ್ತುವ ಕಥೆಯಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.
ದೇಶದ ಭವಿಷ್ಯವನ್ನೇ ಬದಲಾಯಿಸಿದ ಇಂಥದೊಂದು ಸಂಕೀರ್ಣ ಪ್ರಕರಣವನ್ನು, ರಾಜಕೀಯ ಸೂಕ್ಷ್ಮತೆಗಳನ್ನು ತೆರೆಯ ಮೇಲೆ ತರುವುದು ಸುಲಭದ ಕೆಲಸವಲ್ಲ. ಶಾ ಬಾನು ಅವರು ನ್ಯಾಯಕ್ಕಾಗಿ ಮಾಡಿದ ಹೋರಾಟ, ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನ ಮಹತ್ವದ ತೀರ್ಪು, ರಾಜಕೀಯದ ಒತ್ತಡ ಮತ್ತು ಆ ಕಾಯಿದೆಯ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ‘ಹಕ್’ ಚಲನಚಿತ್ರವು ಯಾವ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು ಮುಖ್ಯ. ಮಹಿಳಾ ಹಕ್ಕುಗಳು, ಜಾತ್ಯತೀತತೆ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ತುಷ್ಟೀಕರಣದ ನಡುವಿನ ಸಂಘರ್ಷವನ್ನು ಇದು ಹೇಗೆ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು ಕುತೂಹಲಕಾರಿಯಾಗಿದೆ. ಈ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ನೆನಪಿಸುವುದು, ಸಮಕಾಲೀನ ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಧ್ರುವೀಕರಣ ವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಹೆಚ್ಚು ಸಹಕಾರಿಯಾಗಬಹುದು.
ಭೂತಕಾಲವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳದೆ, ವರ್ತಮಾನದ ಸವಾಲುಗಳನ್ನು ಅರ್ಥ ಮಾಡಿ ಕೊಂಡು ಭವಿಷ್ಯವನ್ನು ರೂಪಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ‘ಹಕ್’ ಚಲನಚಿತ್ರವು ಪ್ರಸಕ್ತ ರಾಜಕೀಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮತ್ತಷ್ಟು ಮಹತ್ವವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತದೆ. ಏಕರೂಪ ನಾಗರಿಕ ಸಂಹಿತೆಯ ಚರ್ಚೆ ಇಂದು ಮತ್ತೆ ಮುನ್ನೆಲೆಗೆ ಬಂದಿದೆ.
ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಸರ್ವೋಚ್ಚ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು UCC ಯ ಅಗತ್ಯತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ನೀಡಿದ ಹೇಳಿಕೆಯು ಈಗಲೂ ಪ್ರಸ್ತುತವಾಗಿದೆ. ಚಲನಚಿತ್ರವು ಈ ವಿವಾದಾತ್ಮಕ ವಿಷಯದ ಬಗ್ಗೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕರಲ್ಲಿ ಜಾಗೃತಿ ಮೂಡಿಸಲು ಮತ್ತು ಚಿಂತನೆಗೆ ಹಚ್ಚಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ.
ಇದು ಯುವಪೀಳಿಗೆಗೆ 1980ರ ದಶಕದ ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡುತ್ತದೆ. ನಿರ್ದೇಶ ಕರು ಮತ್ತು ನಿರ್ಮಾಪಕರು ಈ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ವಿಷಯವನ್ನು ಯಾವ ರೀತಿ ನಿರೂಪಿಸಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬುದು ಮುಖ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ.
ಇದು ಕೇವಲ ಒಂದು ಕಥೆಯಾಗಿ ಉಳಿಯದೆ, ಆಳವಾದ ಚರ್ಚೆಗೆ ಆಹ್ವಾನ ನೀಡುವ ಧೈರ್ಯವಂತ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಬೇಕು. ‘ಹಕ್’ ಒಂದು ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಹೇಳುವುದರ ಜತೆಗೆ, ಮಹಿಳಾ ಹಕ್ಕುಗಳ, ಜಾತ್ಯತೀತತೆಯ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯದ ಕುರಿತಾದ ಭಾರತದ ನಿರಂತರ ಪಯಣವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ.
ಸಿನಿಮಾವು ಯಾವಾಗಲೂ ಸಮಾಜದ ಪ್ರತಿಬಿಂಬವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ತನ್ನ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವನ್ನು ವಹಿಸುತ್ತದೆ. ‘ಹಕ್’ ಚಲನಚಿತ್ರವು ಶಾ ಬಾನು ಪ್ರಕರಣದ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದು ನಿಷ್ಪಕ್ಷ ಪಾತ ನೋಟವನ್ನು ನೀಡುವ ಮೂಲಕ, ಸಮಾನ ನಾಗರಿಕ ಸಂಹಿತೆ ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಕಾನೂನು ಸುಧಾರಣೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಚರ್ಚೆಗಳಿಗೆ ಹೊಸ ಆಯಾಮವನ್ನು ನೀಡುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇದು ಸತ್ಯವನ್ನು ಹೊರತರಲು ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯದ ಪರ ಧ್ವನಿ ಎತ್ತಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಎಂಬ ನಿರೀಕ್ಷೆ ಇದೆ.
(ಲೇಖಕಿ ಬಹುರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಂಪನಿಯಲ್ಲಿ ಉದ್ಯೋಗಿ)