Dr Niranjana Pujara Column: ಡಾ.ಕೇಶವ ಬಲಿರಾಮ ಹೆಗ್ಡೇವಾರ್: ಆಧುನಿಕ ಯುಗದ ವಿಭಿನ್ನ ಚಿಂತಕ

ಸಂಘಕೇಸರಿ

ಡಾ.ನಿರಂಜನ ಪೂಜಾರಿ

ಡಾ.ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರು ತಮ್ಮ ಕಾಲದ ಇತರ ನಾಯಕರಿಗಿಂತ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ವಿಭಿನ್ನ ನಿಲುವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರಲ್ಲಿ ಅವರ ವಿಶೇಷತೆಯು ಗೋಚರಿಸುತ್ತದೆ. ಗಾಂಧೀಜಿ ಅಹಿಂಸೆ ಮತ್ತು ಸತ್ಯದ ರಾಜಕಾರಣವನ್ನು ಒತ್ತಿ ಹೇಳಿದರು. ಆದರೆ ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರು ಸಮಾಜವೇ ನಿರಂತರ ಸಂಘಟಿತವಾಗಿರಬೇಕು ಎಂದು ತೋರಿಸಿದರು.

ಕಳೆದ 200 ವರ್ಷಗಳ ವಿಶ್ವ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ, ಒಂದು ಬೃಹತ್ ವೈಚಾರಿಕ ಸಂಘರ್ಷವು ಅದರ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ಕಡೆ, ಕಾರ್ಲ್ ಮಾರ್ಕ್ಸ್ ಎಂಬ ಸಮಾಜವಾದದ ಜನಕ, ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಪರಮಶಕ್ತಿಯೆಂದು ಪೂಜಿಸಿದರು; ಮತ್ತೊಂದು ಕಡೆ, ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಯ ಪಿತಾಮಹರಾದ ಆಡಮ್ ಸ್ಮಿತ್, ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸ್ವಾರ್ಥವನ್ನೇ ಪರಮಮೌಲ್ಯವೆಂದು ಘೋಷಿಸಿದರು. ‌

ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಇವೆರಡೂ ವಾದಗಳು ಭೌತಿಕತೆಯ ಮೇಲೆ ಆಧಾರಿತವಾಗಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಮಾನವನ ಜೀವನವನ್ನು ಕೇವಲ ಆರ್ಥಿಕ ಮಾನದಂಡದಲ್ಲಿ ಅಳೆಯುವಂಥವಾಗಿದ್ದವು. ಈ ಎರಡು ಅತಿರೇಕಗಳ ನಡುವೆ ಜಗತ್ತು ತೂಗಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ, 20ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಭಾರತವೂ ಅಶಾಂತಿಯ ಅವಧಿಯನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿತ್ತು.

ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧೀಜಿ, ಬಾಲಗಂಗಾಧರ ತಿಲಕ್, ವಿನಾಯಕ ದಾಮೋದರ ಸಾವರ್ಕರ್, ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಮುಂತಾದ ನಾಯಕರು ತಮ್ಮದೇ ಮಾರ್ಗಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಟ ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಗಾಂಧೀಜಿ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹ ಮತ್ತು ಅಹಿಂಸೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದರೆ, ತಿಲಕರು ‘ಸ್ವರಾಜ್ಯ ನಮ್ಮ ಜನ್ಮಸಿದ್ಧ ಹಕ್ಕು’ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿದರು.

ಸಾವರ್ಕರ್ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ರಾಷ್ಟ್ರಭಕ್ತಿಯನ್ನು ಬೋಧಿಸಿದರು. ನೆಹರು, ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಮಾದರಿಯ ಸಮಾಜವಾದ ಮತ್ತು ಕೈಗಾರಿಕಾ ಪ್ರಗತಿಯ ಕನಸು ಕಂಡರು. ಈ ರಾಜಕೀಯ ನಾಯಕರೆಲ್ಲರ ಧ್ವನಿಗಳ ನಡುವೆ, ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ವಿಭಿನ್ನ ದಾರಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದು ಉದಯಿಸಿದ ವ್ಯಕ್ತಿಯೇ ಡಾ. ಕೇಶವ ಬಲಿರಾಮ ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್. ಇವರೇ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸ್ವಯಂಸೇವಕ ಸಂಘದ (ಆರೆಸ್ಸೆಸ್) ಸ್ಥಾಪಕರು.

ಇದನ್ನೂ ಓದಿ: Dr Niranjan Vanalli Column: ಏಪ್ರಿಲ್‌ ಹತ್ತು ಬಂತೆಂದರೆ

ರಾಷ್ಟ್ರದ ಆತ್ಮ ರಾಜ್ಯವಲ್ಲ, ಸಮಾಜ ಡಾ.ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರು ತಮ್ಮ ಕಾಲದ ರಾಜಕೀಯ ಚರ್ಚೆಗಳ ಕುರಿತಂತೆ ತೃಪ್ತರಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಅವರು ಮೂಲಭೂತವಾದ ಪ್ರಶ್ನೆಯೊಂದನ್ನು ಎತ್ತಿದರು: ರಾಷ್ಟ್ರವನ್ನು ನಿಜವಾಗಿ ಒಗ್ಗೂಡಿಸುವುದು ಯಾವುದು? ಅದು ರಾಜ್ಯವೇ? ರಾಜಕೀಯ ಅಧಿಕಾರ ವೇ? ಅಥವಾ ಅದಕ್ಕಿಂತ ಆಳವಾದ ಶಕ್ತಿಯೇ? ಅವರ ಉತ್ತರ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿತ್ತು- ಅದು ರಾಜ್ಯವಲ್ಲ, ಸಮಾಜವೇ ರಾಷ್ಟ್ರದ ನಿಜವಾದ ಆತ್ಮ.

ಭಾರತವು ದಾಸ್ಯಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗಿದ್ದು ಕೇವಲ ಇಂಗ್ಲಿಷರ ಸೈನ್ಯದ ಬಲದಿಂದಾಗಲಿ, ಅವರ ಬಂದೂಕು ಗಳ ಶಕ್ತಿಯಿಂದಾಗಲಿ ಅಲ್ಲ. ಅದು ಸಂಭವಿಸಿದ್ದು ನಮ್ಮದೇ ಸಮಾಜದ ದುರ್ಬಲತೆ, ಅಸಂಘಟಿತ ತೆಯಿಂದ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ-ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮೌಲ್ಯಗಳಿಂದ ದೂರವಾದ ಕಾರಣದಿಂದ. ಸಮಾಜವು ಬಲಶಾಲಿಯಾಗಿರದೆ, ಒಗ್ಗೂಡಿರದೆ ಇದ್ದರೆ, ಯಾವುದೇ ರಾಜಕೀಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವು ಶಾಶ್ವತ ವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಸಮಾಜವೇ ಶಿಸ್ತಿನಿಂದ, ಸಂಘಟಿತವಾಗಿ, ಧರ್ಮದ ಮೌಲ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಬದುಕಿದರೆ, ಯಾವುದೇ ವಿದೇಶಿ ಶಕ್ತಿಯೂ ನಮ್ಮನ್ನು ಗುಲಾಮರನ್ನಾಗಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.

ಇದು ಕಾರ್ಲ್ ಮಾರ್ಕ್ಸ್, ಆಡಮ್ ಸ್ಮಿತ್ ಅಥವಾ ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಅವರ ರಾಜ್ಯಕೇಂದ್ರಿತ ಚಿಂತನೆಗಳಿಂದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಭಿನ್ನವಾದದ್ದು. ಡಾ.ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರು ವಿಶ್ವಕ್ಕೆ ಮೂರನೇ ಮಾರ್ಗ ವನ್ನು ನೀಡಿದರು- ಅದುವೇ ಧರ್ಮಾಧಿಷ್ಠಿತ, ಸಮಾಜಕೇಂದ್ರಿತ ರಾಷ್ಟ್ರನಿರ್ಮಾಣ.

ಶಾಖೆಯು ಅನನ್ಯ ಮಾದರಿ

ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಚಿಂತಕರನ್ನು ಅವರ ಆಲೋಚನೆಗಳಿಂದ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ಅವರು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಮೂಲಕವೂ ಅಳೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಡಾ. ಕೇಶವ ಬಲಿರಾಮ ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರ ದೂರದೃಷ್ಟಿಯ ಪ್ರತೀಕವೇ ಆರೆಸ್ಸೆಸ್‌ನ ‘ಶಾಖೆ’ ಎಂಬ ಈ ಜೀವಂತ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಸೃಷ್ಟಿ. ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧಿಯವರ ಆಶ್ರಮವು ರಾಜಕೀಯ ನೈತಿಕತೆಗಾಗಿ ಇದ್ದರೆ, ನೆಹರು ಅವರ ಸಂಸದೀಯ ರಾಜಕಾರಣವು ಅಧಿಕಾರ ಕ್ಕಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಶಾಖೆ, ಒಂದು ವ್ಯಕ್ತಿ ನಿರ್ಮಾಣದ ಕೇಂದ್ರ. ಶಾರೀರಿಕ ಕಸರತ್ತು, ಆಟ-ಪಾಠ, ಶಿಸ್ತಿನ ಅಭ್ಯಾಸ, ಪ್ರಾರ್ಥನೆ, ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಅರಿವು- ಇವುಗಳ ಮೂಲಕ ಶಾಖೆಯು ಲಕ್ಷಾಂತರ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ದೇಶಪ್ರೇಮ, ಧೈರ್ಯ ಮತ್ತು ನಿಸ್ವಾರ್ಥ ಸೇವೆಯ ಮೂರ್ತಿಗಳನ್ನಾಗಿ ರೂಪಿಸಿದೆ.

ಇಂದಿಗೂ, ವಿಶ್ವದ ಯಾವ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯವೂ ಈ ಮಾದರಿಯನ್ನು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ನಕಲು ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿಲ್ಲ. ಆರೆಸ್ಸೆಸ್‌ನ ಶಾಖೆಯು ಪದವೀಧರರನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವುದಿಲ್ಲ; ಬದಲಿಗೆ ದೇಶಭಕ್ತರನ್ನು, ನಾಯಕರನ್ನು ಮತ್ತು ಸಮಾಜ ಸೇವಕರನ್ನು ತಯಾರಿಸುತ್ತದೆ. ಇಂದು ಶಿಕ್ಷಣ, ಆರೋಗ್ಯ, ಗ್ರಾಮೀಣ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ, ವಿಜ್ಞಾನ, ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ರಾಜಕೀಯ ಮುಂತಾದ ಹಲವಾರು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿರುವ 40ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಡಾ.ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರು 1925ರಲ್ಲಿ ಬಿತ್ತಿದ ಬೀಜದ ಫಲವಾಗಿವೆ.

ಸಮಕಾಲೀನರಿಗಿಂತ ವಿಭಿನ್ನ ನಿಲುವು: ಡಾ.ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರ ವಿಶೇಷತೆಯು, ಅವರು ತಮ್ಮ ಕಾಲದ ಇತರ ನಾಯಕರಿಗಿಂತ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ವಿಭಿನ್ನ ನಿಲುವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರಲ್ಲಿ ಗೋಚರಿ ಸುತ್ತದೆ. ಗಾಂಧೀಜಿ ಅಹಿಂಸೆ ಮತ್ತು ಸತ್ಯದ ರಾಜಕಾರಣವನ್ನು ಒತ್ತಿ ಹೇಳಿದರು. ಆದರೆ ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರು ಸಮಾಜವೇ ನಿರಂತರ ಸಂಘಟಿತವಾಗಿರಬೇಕು ಎಂದು ತೋರಿಸಿದರು.

ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಅವರು ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಸಮಾಜವಾದದ ಕನಸು ಕಂಡರು. ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರು ಕುರುಡು ಅನುಕರಣೆಯನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿ, ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಧರ್ಮದ ಆತ್ಮ ವಿಶ್ವಾಸವನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳಿದರು.

ಬಾಲಗಂಗಾಧರ ತಿಲಕರು ‘ಸ್ವರಾಜ್ಯ ನಮ್ಮ ಜನ್ಮಸಿದ್ಧ ಹಕ್ಕು’ ಎಂದಿದ್ದರೆ, ವಿನಾಯಕ ದಾಮೋದರ ಸಾವರ್ಕರ್ ಅವರು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ರಾಷ್ಟ್ರಭಕ್ತಿಯನ್ನು ಸಾರಿದರು. ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರು ಇನ್ನೂ ಒಂದು ಹೆಜ್ಜೆ ಮುಂದೆ ಹೋಗಿ- ‘ಸ್ವರಾಜ್ಯವನ್ನು ಹೊತ್ತುಕೊಳ್ಳಲು ಸಮಾಜವೇ ತಯಾರಾಗಬೇಕು’ ಎಂದರು.

ಕಾರ್ಲ್ ಮಾರ್ಕ್ಸ್ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ವೈಭವೀಕರಿಸಿದರು, ಆಡಮ್ ಸ್ಮಿತ್ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸ್ವಾರ್ಥಕ್ಕೆ ಮಹತ್ವ ನೀಡಿದರು. ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಇವೆರಡನ್ನೂ ಮೀರಿ, ಸಮಾಜವೇ ಒಂದು ಜೀವಂತ ಅಂಗವಾಗಿದ್ದು, ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆ ಪರಸ್ಪರ ಸಾಮರಸ್ಯದಲ್ಲಿರಬೇಕು ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದರು.

ಧರ್ಮವೇ ಚಿಂತನೆಯ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದು

ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರ ಬೌದ್ಧಿಕ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವೇ ಅವರ ಧರ್ಮಾಧಿಷ್ಠಿತ ಸಮಾಜ ಮಾದರಿ. ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ರಲ್ಲಿ ‘ರಿಲಿಜನ್’ ಎಂದರೆ ಪಂಗಡ ಅಥವಾ ಮತ. ಆದರೆ ಭಾರತದ ಧರ್ಮ ಎಂದರೆ ಶಾಶ್ವತವಾದ ಸಮತೋಲನ, ಕರ್ತವ್ಯ, ನೀತಿ ಮತ್ತು ಸತ್ಯ. ಕಾರ್ಲ್ ಮಾರ್ಕ್ಸ್ ಅವರು ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ವರ್ಗ‌ ಸಂಘರ್ಷವಾಗಿ ನೋಡಿದರೆ, ಆಡಮ್ ಸ್ಮಿತ್ ಅದನ್ನು ಆರ್ಥಿಕ ಸ್ವಾರ್ಥವಾಗಿ ಕಂಡರು. ಆದರೆ ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರು ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಧರ್ಮದ ಅನಾವರಣ ಎಂದು ಗ್ರಹಿಸಿದರು.

ಧರ್ಮಾಧಾರಿತ ಸಮಾಜವೇ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಮತ್ತು ಶಿಸ್ತಿನ ನಡುವೆ ಸಮತೋಲನ ತರಬಲ್ಲದು, ವೈಯಕ್ತಿಕ ವಿಕಾಸ ಮತ್ತು ಸಮೂಹ ಹಿತವನ್ನು ಸಾಧಿಸಬಲ್ಲದು ಹಾಗೂ ರಾಷ್ಟ್ರಶಕ್ತಿಯನ್ನು ವಿಶ್ವಹಿತಕ್ಕಾಗಿ ಬಳಸಬಲ್ಲದು ಎಂಬುದು ಅವರ ಪ್ರತಿಪಾದನೆಯಾಗಿತ್ತು.

ವ್ಯಕ್ತಿಯಿಂದ ರಾಷ್ಟ್ರ, ರಾಷ್ಟ್ರದಿಂದ ವಿಶ್ವಕಲ್ಯಾಣ: ‘ವ್ಯಕ್ತಿಯಿಂದ ರಾಷ್ಟ್ರ, ರಾಷ್ಟ್ರದಿಂದ ವಿಶ್ವಕಲ್ಯಾಣ’ ಎಂಬ ಸರಳ ಸೂತ್ರದಲ್ಲಿ ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವನ್ನು ಅಡಕ ಗೊಳಿಸ ಬಹುದು. ಈ ಸೂತ್ರದಲ್ಲಿ, ‘ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಶಿಸ್ತಿನಿಂದ, ಧೈರ್ಯದಿಂದ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಮೌಲ್ಯಗಳಿಂದ ಸಜ್ಜುಗೊಳಿಸಬೇಕು. ಅಂಥ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ ಸಮೂಹವೇ ಬಲಿಷ್ಠ ಸಮಾಜ (ರಾಷ್ಟ್ರ) ಎನಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಅಂಥ ರಾಷ್ಟ್ರವೇ ವಿಶ್ವಹಿತಕ್ಕಾಗಿ ತನ್ನ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಬಳಸಬಲ್ಲದು’ ಎಂಬ ಗ್ರಹಿಕೆ ಕೆನೆಗಟ್ಟಿತ್ತು.

ಆಧುನಿಕ ಯುಗದ ಮಹಾಚಿಂತಕ

ಆರೆಸ್ಸೆಸ್ ಸ್ಥಾಪನೆಯಾಗಿ ಶತಮಾನವಾಗಿದೆ. ಈ ಮಹತ್ವದ ಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ, ಡಾ.ಕೇಶವ ಬಲಿರಾಮ ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರ ಆಲೋಚನೆಗಳ ಪ್ರಸ್ತುತತೆ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿದೆ. ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಯು ಮಾನವತೆ ಯನ್ನು ಕೇವಲ ಗ್ರಾಹಕತೆಯ ಬಲೆಗೆ ಸಿಲುಕಿಸಿದೆ. ಸಮಾಜವಾದವು ತನ್ನದೇ ದೌರ್ಜನ್ಯದಲ್ಲಿ ಕುಸಿದು ಬಿದ್ದಿದೆ.

ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಉದಾರವಾದವು ಕುಟುಂಬ, ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಪರಿಸರದಂಥ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರ ನೀಡಲು ಅಸಮರ್ಥವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರ ಧರ್ಮಾಧಿಷ್ಠಿತ, ಸಮಾಜಕೇಂದ್ರಿತ ಮಾದರಿ ಇಂದಿಗೂ ದಾರಿದೀಪವಾಗಿದೆ. ಅವರು ತೋರಿಸಿದ ಮಾರ್ಗವು, ‘ಕೇವಲ ರಾಜಕೀಯ ಅಧಿಕಾರದ ಮೂಲಕವಲ್ಲದೆ ಜೀವಂತ ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಸಂಘಟಿತ ಸಮಾಜ ಮತ್ತು ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ ನಿರ್ಮಾಣದಿಂದ ರಾಷ್ಟ್ರ ನಿರ್ಮಾಣ ಸಾಧ್ಯ’ ಎಂದು ಸಾರುತ್ತದೆ.

ಅದಕ್ಕಾಗಿಯೇ, ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಕೇವಲ ಸಂಘದ ಸ್ಥಾಪಕರು ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಅವರು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪುನರುಜ್ಜೀವನದ ಶಿಲ್ಪಿಯೂ ಹೌದು. ಆದ್ದರಿಂದ ಇತಿಹಾಸವು ಡಾ.ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್ ಅವರನ್ನು ಗೌರವದಿಂದ ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಏಕೆಂದರೆ, ಅವರು ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ ಆಧಾರಿತ ರಾಷ್ಟ್ರ ನಿರ್ಮಾಣದ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ವಿಶ್ವಕ್ಕೇ ತೋರಿಸಿದ ವಿಭಿನ್ನ ಚಿಂತಕ. ಅವರು ಬೋಧಿಸಿದ ಸಂದೇಶ ಸ್ಪಷ್ಟ: ‘ರಾಜಕೀಯವಿಲ್ಲದೆ ಸಮಾಜವು ಖಾಲಿ; ಧರ್ಮವಿಲ್ಲದ ಸಮಾಜವು ಆತ್ಮವಿಲ್ಲದ ಶರೀರ’.

ಕಳೆದ ಎರಡು ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ, ಮಾನವಕುಲವು ಹುಡುಕುತ್ತಿದ್ದ ಸಮಗ್ರ, ಸಮತೋಲನಮಯ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಸಾಧು ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಯಾರಾದರೂ ನೀಡಿದ್ದರೆ ಅದು ಡಾ.ಕೇಶವ ಬಲಿರಾಮ ಹೆಡ್ಗೇವಾರ್. ಹೀಗಾಗಿ ಅವರು ಆಧುನಿಕ ಯುಗದ ನಿಜವಾದ ಮಹಾಚಿಂತಕ.

(ಲೇಖಕರು, ಕೇಂದ್ರಿಯ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರು)