ಭಾರತೀಯ ರೈಲ್ವೇಯು (Indian Railways) ವಿಶ್ವದ ಎರಡನೇ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ರೈಲು ಜಾಲವನ್ನು (largest rail network) ಹೊಂದಿದೆ. ರೈಲು ಸಾರಿಗೆಯು (Rail transportation) ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಮತ್ತು ಆರಾಮದಾಯಕ ಸಾರಿಗೆಯಾಗಿರುವುದರಿಂದ ಲಕ್ಷಾಂತರ ಜನರು ಪ್ರತಿನಿತ್ಯ ಇದರ ಪ್ರಯೋಜನವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ. ಭಾರತೀಯ ರೈಲ್ವೇಯ ಕೆಲವು ಹಳಿಗಳು ಅಗಲವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ಕಿರಿದಾಗಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವೂ ಇದೆ.
ಪ್ರಪಂಚದ ಸರಿಸುಮಾರು ಅರವತ್ತು ಪ್ರತಿಶತ ರೈಲ್ವೇಯು 1,435 ಮಿ.ಮೀ. ಪ್ರಮಾಣಿತ ಗೇಜ್ (Rail Gauge) ಅನ್ನು ಬಳಸುತ್ತದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ 4 ವಿಧದ ರೈಲ್ವೇ ಗೇಜ್‌ಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವುಗಳೆಂದರೆ ಬ್ರಾಡ್ ಗೇಜ್, ಮೀಟರ್ ಗೇಜ್, ನ್ಯಾರೋ ಗೇಜ್ ಮತ್ತು ಸ್ಟ್ಯಾಂಡರ್ಡ್ ಗೇಜ್.
ರೈಲು ಗೇಜ್ ಎಂದರೇನು?
ರೈಲು ಹಳಿಯ ಗೇಜ್ ಎರಡು ಹಳಿಗಳ ಒಳಭಾಗಗಳ ನಡುವಿನ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಕನಿಷ್ಠ ಲಂಬ ಅಂತರವನ್ನು ರೈಲು ಗೇಜ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅಂದರೆ, ಯಾವುದೇ ರೈಲು ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಹಳಿಗಳ ನಡುವಿನ ಅಂತರವನ್ನು ರೈಲ್ವೇ ಗೇಜ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಬ್ರಾಡ್ ಗೇಜ್
ಬ್ರಾಡ್ ಗೇಜ್ ಅನ್ನು ವೈಡ್ ಗೇಜ್ ಅಥವಾ ಬಿಗ್‌ ಲೈನ್ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಈ ರೈಲ್ವೇ ಗೇಜ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ಹಳಿಗಳ ನಡುವಿನ ಅಂತರವು 1,676 ಮಿ.ಮೀ. ಅಂದರೆ 5 ಅಡಿ 6 ಇಂಚು ಆಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ಗೇಜ್ ಸ್ಟ್ಯಾಂಡರ್ಡ್ ಗೇಜ್ ಗಳಿಗಿಂತ ಅಗಲವಾದ ಗೇಜ್ ಅನ್ನು ಬ್ರಾಡ್ ಗೇಜ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಬೋರ್ ಬಂದರ್‌ನಿಂದ ಅಂದರೆ ಈಗಿನ ಛತ್ರಪತಿ ಶಿವಾಜಿ ಟರ್ಮಿನಸ್‌ನಿಂದ ಥಾಣೆಗೆ 1853ರಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಭಾರತದ ಮೊದಲ ರೈಲು ಮಾರ್ಗವು ಬ್ರಾಡ್ ಗೇಜ್ ಮಾರ್ಗವಾಗಿದೆ. ಬ್ರಾಡ್ ಗೇಜ್ ರೈಲು ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಕ್ರೇನ್‌ಗಳಿಗಾಗಿ ಬಂದರುಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಉತ್ತಮ ಸ್ಥಿರತೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವು ತೆಳುವಾದ ಗೇಜ್‌ಗಳಿಗಿಂತ ಉತ್ತಮವಾಗಿವೆ.
ಮೀಟರ್ ಗೇಜ್
ಎರಡು ಟ್ರ್ಯಾಕ್‌ಗಳ ನಡುವಿನ ಅಂತರವು 1,000 ಮಿ.ಮೀ. ಅಂದರೆ 3 ಅಡಿ 3. 3/8 ಇಂಚು ಆಗಿದೆ. ವೆಚ್ಚವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲು ಮೀಟರ್ ಗೇಜ್ ಲೈನ್‌ಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ನೀಲಗಿರಿ ಮೌಂಟೇನ್ ರೈಲ್ವೇ ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಎಲ್ಲಾ ಮೀಟರ್ ಗೇಜ್ ಮಾರ್ಗಗಳನ್ನು ಯುನಿಗೇಜ್ ಯೋಜನೆಯಡಿಯಲ್ಲಿ ಬ್ರಾಡ್ ಗೇಜ್ ಆಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ನ್ಯಾರೋ ಗೇಜ್
ಸಣ್ಣ ಗೇಜ್ ಅನ್ನು ನ್ಯಾರೋ ಗೇಜ್ ಅಥವಾ ಸಣ್ಣ ಗೆರೆ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ನ್ಯಾರೋ ಗೇಜ್ ರೈಲ್ವೇ ಹಳಿಯಲ್ಲಿ ಎರಡು ಹಳಿಗಳ ನಡುವಿನ ಅಂತರವು 2 ಅಡಿ 6 ಇಂಚುಗಳು ಅಂದರೆ 762 ಮಿ.ಮೀ. ಮತ್ತು 2 ಅಡಿಗಳು ಅಂದರೆ 610 ಮಿ.ಮೀ.
2015ರಲ್ಲಿ 1,500 ಕಿ.ಮೀ. ನ್ಯಾರೋ ಗೇಜ್ ರೈಲು ಮಾರ್ಗವಿತ್ತು. ಇದು ಒಟ್ಟು ಭಾರತೀಯ ರೈಲು ಜಾಲದ ಸುಮಾರು ಶೇ. 2ರಷ್ಟು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಈಗ ಸಣ್ಣ ಸಾಲುಗಳನ್ನು ದೊಡ್ಡ ಮಾರ್ಗಗಳಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಸಣ್ಣ ಬೋಗಿಗಳಿರುವ ರೈಲುಗಳು ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ಹೆಚ್ಚು ನೋಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಡಾರ್ಜಿಲಿಂಗ್ ಮೌಂಟೇನ್, ಕಲ್ಕಾ ಶಿಮ್ಲಾ ರೈಲು ಮಾರ್ಗ ನ್ಯಾರೋ ಗೇಜ್ ಬಹಳ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿದೆ.
ಸ್ಟ್ಯಾಂಡರ್ಡ್ ಗೇಜ್
ಈ ರೈಲ್ವೇ ಗೇಜ್‌ನಲ್ಲಿ ಎರಡು ಹಳಿಗಳ ನಡುವಿನ ಅಂತರವು 1435 ಮೀ.ಮೀ. ಅಂದರೆ 4 ಅಡಿ 8.5 ಇಂಚು ಆಗಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ, ಸ್ಟ್ಯಾಂಡರ್ಡ್ ಗೇಜ್ ಅನ್ನು ಮೆಟ್ರೋ, ಮೊನೊರೈಲ್ ಮತ್ತು ಟ್ರಾಮ್‌ನಂತಹ ನಗರ ರೈಲು ಸಾರಿಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
2010ರವರೆಗೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಏಕೈಕ ಸ್ಟ್ಯಾಂಡರ್ಡ್ ಗೇಜ್ ಲೈನ್ ಕೋಲ್ಕತ್ತಾ ಟ್ರಾಮ್ ಹೊಂದಿತ್ತು. ರೈಲ್ವೇ ಗೇಜ್ ನಲ್ಲಿ ಸ್ಟ್ಯಾಂಡರ್ಡ್ ಗೇಜ್ ಅನ್ನು ನಗರ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸುವ ಎಲ್ಲಾ ಮೆಟ್ರೋ ಮಾರ್ಗಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಗೇಜ್ ಭಾರತೀಯ ರೈಲ್ವೇಯಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆ.
ಗೇಜ್ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುವ ಅಂಶಗಳೇನು?
ಟ್ರ್ಯಾಕ್‌ನಲ್ಲಿ ಟ್ರಾಫಿಕ್ ತೀವ್ರತೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದ್ದರೆ ಸ್ಟ್ಯಾಂಡರ್ಡ್ ಗೇಜ್ ಬದಲಿಗೆ ಬ್ರಾಡ್ ಗೇಜ್ ಸೂಕ್ತವಾಗಿರುತ್ತದೆ.
ಪ್ರಪಂಚದ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳ ಕಳಪೆ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ನ್ಯಾರೋ ಗೇಜ್‌ಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಕಠಿಣ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯ ಸಾರಿಗೆ ಹೊಂದಿರುವ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಪ್ರಪಂಚದೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕಿಸಲು ಸಹಾಯಕವಾಗಿದೆ.
ರೈಲ್ವೇ ಹಳಿಯ ವೆಚ್ಚವು ಅದರ ಗೇಜ್‌ನ ಅಗಲಕ್ಕೆ ನೇರವಾಗಿ ಅನುಪಾತದಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ. ಸ್ಟ್ಯಾಂಡರ್ಡ್ ಗೇಜ್ ಮಾಡಲು ಲಭ್ಯವಿರುವ ಹಣವು ಸಾಕಾಗುವುದಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ರೈಲು ಮಾರ್ಗವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಅನಂತರ ಮೀಟರ್ ಗೇಜ್ ಅಥವಾ ನ್ಯಾರೋ ಗೇಜ್ ಅನ್ನು ಆದ್ಯತೆ ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
Ram Mandir: ಅಯೋಧ್ಯೆ ರಾಮ ಮಂದಿರ ನಿರ್ಮಾಣದಿಂದ ಬರೋಬ್ಬರಿ 400 ಕೋಟಿ ರೂ. ಜಿಎಸ್‌ಟಿ ಸಂಗ್ರಹ: ಚಂಪತ್‌ ರಾಯ್‌
ರೈಲಿನ ವೇಗ
ರೈಲಿನ ವೇಗವು ಚಕ್ರದ ವ್ಯಾಸಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿದೆ. ಚಕ್ರದ ವ್ಯಾಸವು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಗೇಜ್‌ನ ಅಗಲಕ್ಕಿಂತ 0.75 ಪಟ್ಟು ಇರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ರೈಲಿನ ವೇಗವು ಗೇಜ್‌ಗೆ ಬಹುತೇಕ ಅನುಪಾತದಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ. ಹೆಚ್ಚಿನ ವೇಗವನ್ನು ಪಡೆಯಬೇಕಾದರೆ ಮೀಟರ್ ಗೇಜ್ ಅಥವಾ ನ್ಯಾರೋ ಗೇಜ್ ಟ್ರ್ಯಾಕ್ ಬದಲಿಗೆ ಬ್ರಾಡ್ ಗೇಜ್ ಟ್ರ್ಯಾಕ್‌ಗೆ ಆದ್ಯತೆ ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
